Joodse familiegeschiedenis - boek Saskia Goldschmidt
Eerlijk en ontroerend
Saskia Goldschmidt (1954) schreef een prachtig boek 'Verplicht gelukkig'. Ik zou bijna zeggen: verplicht lezen, als je meer wilt weten over de geschiedenis van de Joodse familie Goldschmidt vanaf Jitchak uit 1720 tot en met Saskia's eigen kinderen in 2011. Geen gortdroge opsomming van historische feiten, maar een ontroerend, soms pijnlijk, historisch juist verhaal over haar eigen familie waarin ze eerlijk vertelt hoe het is om op te groeien in een naoorlogs gezin. Haar vader, logopedist Paul, staat centraal in dit familieportret (een goed geredigeerde uitgave van Uitgeverij Cossee).
Saskia Goldschmidt - theaterdocente, actrice en schrijfster - debuteerde op voortreffelijke wijze met dit boek. Aan alles wat er in staat, kun je aflezen hoe zorgvuldig ze situaties en mensen bestudeert en beschrijft. Haar hele familiegeschiedenis brengt ze trefzeker in beeld, soms in bijna poëtische taal.
'Verplicht gelukkig' las ik terwijl ik buiten in de tuin genoot van de zonnige zomerdagen én mijn vrijheid. Want na onderdompeling in dit boek dat grotendeels over de tweede wereldoorlog gaat en de naweeën ervan voor een Joodse familie, realiseer ik me heel goed hoe blij ik mag zijn dat ik in Nederland nu in vrijheid leef.
Gevolgen van oorlogssituaties
Ik las dit boek omdat ik als regressie- en reïncarnatietherapeut veel te maken heb met traumaverwerking van oorlogsslachtoffers. Cliënten die onmenselijke oorlogssituaties hebben meegemaakt - of dat nu in het huidige of in een vorig leven plaatsvond - vertonen vergelijkbaar overlevingsgedrag, dat bij anderen - die niet bij die ervaring aanwezig waren - vreemd kan overkomen.
Uit praktijkervaringen van cliënten weet ik bijvoorbeeld hoe een onderduikperiode na kan werken als de oorlog (allang) voorbij is. Dan komen er ineens problemen 'uit het niets', zoals angsten om je zichtbaar te durven maken voor de buitenwereld. Ik ken de graatmagere diehards uit concentratiekampen, die voornamelijk op wilskracht probeerden zo lang mogelijk in leven te blijven. Nadat de oorlog voorbij was ontwikkelden ze anorexia nervosa, terwijl ze in vrijheid toch over voldoende voedsel beschikten. Lichaam en geest voelden zich onbewust sterk in combinatie met een mager lijf. Ik ken de cliënten met schuld- en schaamtegevoelens omdat ze tijdens de oorlog voor hun doen 'verkeerde keuzes' maakten en zo in leven bleven terwijl anderen stierven.
De auteur van 'Verplicht gelukkig' ontdekt gaandeweg het beschrijven van haar familiegeschiedenis hoe de oorlog haar familie - en in het bijzonder haar vader (en zijn gedrag) - beïnvloedde, om er vervolgens achter te komen dat de oorlog ook deels in haar zit.
In het taalgebruik van de auteur zit nog veel meer oorlog verborgen. Collega-reïncarnatietherapeuten zullen de zinnen met oorlogslading misschien wel herkennen. Aanwijzingen hiervoor zitten in beschrijvingen van emotionele jeugdervaringen, te herleiden tot de 'stervens-V': jeugdervaringen die een connectie hebben met onaffe vorige levenservaringen. In zinnen (blz. 7-8) als: 'Woorden zijn ontplofte mijnen. Woorden die in de buurt van mijn vader vermeden moeten worden."... "We zijn goed getraind, maar ja, fouten maken we allemaal, hoewel we beter zouden moeten weten."... "Ik leef in de jaren vijftig en heb niets meegemaakt. Mijn enige plicht is gelukkig zijn."
Blz. 99: "Als ik eindelijk inslaap, heb ik vaak dezelfde enge droom: ik word achtervolgd. Terwijl ik in een dikke mist wegren voor mijn belagers die vage contouren zijn, schreeuw ik uit alle macht om hulp. Maar hoe hard ik ook schreeuw, er komt geen geluid uit mijn keel. De paniek wordt steeds groter tot ik ten slotte bezweet wakker word."
Blz. 104: "Hij pakt zijn bord en loopt me achterna, de wachtkamer in. Die dient vaker als strafhok. Als we daar boete doen, worden de patiënten bij binnenkomst direct in de spreekkamer gelaten, zodat wij ons in alle rust kunnen bezinnen."
Blz. 117: "Je kunt er (herdenkingsmuseum Bergen-Belsen) rustig rondlopen en het voelt onwezenlijk. Nu ben ik op de plek die ik mijn hele leven gemeden heb en die me tegelijkertijd zo beïnvloed heeft. De plek die in mijn kinderfantasie zo'n grote rol heeft gespeeld. Maar het landschap en mijn beelden van het kamp blijven twee verschillende entiteiten, die niet op elkaar te leggen zijn."
Wie zou dit boek moeten lezen?
Voor regressie- en reïncarnatietherapeuten, therapeuten die werken met familieopstellingen, begeleiders van oorlogsslachtoffers en asielzoekers, geschiedenisdocenten, lezers die interesse tonen voor geschiedenis, de tweede wereldoorlog en de Joodse cultuur en geschiedenis, is dit een mooi boek om te lezen. Het is een buitengewoon goed geschreven en gedocumenteerd, meeslepend (Joods) familieverhaal, met een grote hoeveelheid in kaart gebrachte overlevingsmechanismen en gedragingen in reaktie op oorlogssituaties, en tegelijkertijd een puzzel tot waarom deze schrijfster juist geboren is in dit gezin.
Ooievaar - kikker
Op ingenieuze wijze heeft Saskia Goldschmidt het - ook mij bekende jeugdliedje - over een kikker en een ooievaar 'aan de oever van de Rotte', in dit boek verwerkt om thema's als leven, dood en geboorte aan te geven (blz. 46, 69, 78, 83, 172, 211, 246 en 258). Ik ga niet verklappen hoe, maar mooi vond ik het wel.
Misschien viel mij dit extra op, omdat ik ook herinneringen heb aan dit liedje: 'Aan de oever van de Rotte, zat een kikker luid te wenen, met een klein kikkertje op zijn knie.' Voor mij staat dit liedje voor fijne logeerpartijen bij mijn opa en oma in Overschie, vlakbij Rotterdam. Positieve herinneringen. Saskia Goldschmidt hanteert het kikker-ooievaar-voorbeeld om minder prettige ervaringen aan te geven. Zo verschillend kan een liedje zelfs nawerken...
De auteur stelt veel pijnlijke Joodse stukjes geschiedenis aan de orde in 'Verplicht gelukkig'.
Niet iedere lezer zal er alles uithalen wat de schrijfster er in gestopt heeft. Mooie klein 'au'-zinnetjes, cynische en droge humor, vele voorbeelden van hoe de oorlog nawerkt, hoe pijnlijke herinneringen verdrongen worden of na jaren aangepast worden door haar vader, om ermee om te kunnen gaan.
Nog een paar mooie citaten:
- Blz. 77: "Hij toont de lange rijen archiefkasten waarin alle oorlogsdossiers bewaard worden. Zoveel leed, verpakt in doosjes."
- Blz. 118: "Haar oorlogsverhaal is deels het verhaal van mijn vader. Het is bijzonder dat uit haar mond te horen, met andere accenten en details en andere taboes. De gestolde zwart-witverhalen van mijn vader worden ingekleurd door het perspectief van de andere hoofdpersoon."
- Blz. 270: "Als peuter wordt het kleine meisje iedere nacht mee de schuilkelder ingenomen, terwijl de stad boven hen platgebombardeerd wordt. Ze is in die tijd meer gevoed met de doodsangst van haar moeder, dan met eten."
Moeilijke stamboom
Ik heb genoten van dit boek, hoe verdrietig sommige ervaringen ook waren om te lezen.
Een minpuntje: het is erg moeilijk om uit elkaar te houden wie nu wie is in de familie Goldschmidt. Uitgeverij Cossee heeft een papieren boekenlegger bijgevoegd waarop een familie-overzicht is weergegeven, maar dan nog. Achter in het boek staat een uitgebreide stamboom, maar uiteindelijk heb ik daar niet meer naar gekeken. Door het verhaal goed te blijven volgen, gokte ik ongeveer wie wie was, in welke tijd.
De Hormoonfabriek
Saskia Goldschmidt heeft inmiddels een tweede boek geschreven, 'De hormoonfabriek', een verhaal geïnspireerd op historische feiten, over goed en kwaad, de jaren twintig van de vorige eeuw en een fabriek waarin slachtafval verwerkt wordt tot hormoonpreparaten. Ik ben benieuwd! Historische werkelijkheid mengen met romanachtige teksten is haar zeker toevertrouwd.
'Verplicht Gelukkig' is een uitgave van Cossee, ISBN 978-90-5936-308-3.
Marianne Notschaele-den Boer
Reïncarnatietherapeut/auteur
